"هرآنچه لازم است از دیابت بدانیم"
دیابت بیماری است که حدود ۴۲۲ میلیون نفر در سراسر جهان را به خود درگیر کرده است. این آماری است که از سوی سازمان بهداشت جهانی اعلام شده است. همچنین براساس اطلاعات این سازمان، سالانه ۱.۵ میلیون نفر به دلیل ابتلا به قند خون بالا جان خود را از دست می‌دهند. آمار ابتلا به این بیماری به طور شگفت‌انگیزی در حال افزایش است. بهترین راه‌حل برای پیشگیری از آن، بالا بردن سطح اطلاعات است. مطمئن باشید با خواندن این مطلب، پاسخ بسیاری از سوالات خود را در مورد مرض قند پیدا خواهید کرد.
دیابت یا مرض قند نوعی بیماری متابولیک (سوخت و ساز مواد غذایی) مزمن است. ماجرا از آنجا آغاز می‌شود که هورمونی به نام انسولین عملکرد خود را از دست می‌دهد. این هورمون توسط غده پانکراس یا همان لوزالمعده ترشح می‌شود. وظیفه اصلی آن، این است که گلوکز را به سمت سلول‌های بدن هدایت کند. زمانی که انسولین در انجام وظیفه خود ناتوان است، گلوکز به جای ورود به سلول، در خون انباشته می‌شود و به این ترتیب سطح آن در بدن بالا می‌رود؛ دقیقا همینجاست که می‌گوییم دیابت گرفتم.
دیابت نوع ۱ که به دیابت نوجوانان یا دیابت وابسته به انسولین هم معروف است. این بیماری، نوعی اختلال خودایمنی شناخته می‌شود. در این وضعیت سیستم ایمنی بدن به سلول‌های تولیدکننده‌ی انسولین در لوزالمعده حمله می‌کند و توانایی بدن در تولید انسولین را از بین می‌برد. حالا به راحتی می‌توانید حدس بزنید در بدن چه اتفاقی می‌افتد. هورمونی به نام انسولین در بدن وجود ندارد که بخواهد قند را به سمت سلول‌های بدن هدایت کند. این نوع مرض قند مادرزادی بوده و به همین دلیل در کودکان بیشتر دیده می‌شود.
در دیابت نوع دوم، انسولین در بدن وجود دارد اما به وظیفه خود به درستی عمل نمی‌کند. این بیماری بسیار شایع‌تر از نوع اول است، می‌توانید حدس بزنید چرا؟ پاسخ آن چندان پیچیده نیست. این بیماری به طور مستقیم با سبک زندگی و رژیم غذایی در ارتباط است. اگر جزء آن دسته از افرادی هستید که رابطه خوبی با ورزش ندارند، شیرینی و نوشیدنی‌های صنعتی پای ثابت سفره غذایی آنهاست، اضافه وزن دارند، چاق هستند و سیگار می‌کشند، متاسفانه شرایط را برای ابتلا به قند خون بالا به خوبی فراهم کرده‌اید.
این بیماری بیشتر بزرگسالان را درگیر می‌کند اما شیوع آن در بین کودکان و نوجوانان نیز در حال افزایش است. بی‌تحرکی و دریافت کالری بیش از حد دو فاکتور اصلی برای ابتلای کودکان به این بیماری است.
دیابت بارداری معمولا در ماه‌های آخر بارداری اتفاق می‌افتد. بروز آن بیشتر با تغییرات هورمونی در ارتباط است. هورمون‌هایی که توسط جفت تولید می‌شود به طور خاص بر روی انسولین تاثیر گذاشته و عملکرد آن را مختل می‌کنند.
اگر نتیجه آزمایش خون نشان داده است که در مرحله پیش دیابت هستید، باید بگوییم که شانس آورده‌اید. چون این حرف به این معناست سطح گلوکز در بدن بالاست اما شما هنوز به مرض قند مبتلا نشده‌اید. نکته مهم بعدی این است که اگر فکری به حال سبک زندگی و رژیم غذایی خود نکنید، به این بیماری مبتلا خواهید شد.
دیابت بی‌مزه، نوعی بیماری مادرزادی است که به دلیل اختلال در غدد درون‌ریز ایجاد می‌شود. این بیماری با تشنگی زیاد و تولید بیش از حد ادرار رقیق همراه است و برای آن درمانی وجود ندارد. برای تشخیص آن باید به لیست فوق متخصص غدد مراجعه کنید. این اختلال در اثر فقدان هورمون ادراری (وازوپرسین) یا مسدودسازی عملکرد آن ایجاد می‌گردد.
ماهیت مرض قند نوع اول و دوم یکسان است؛ یعنی در هر دو اختلالی در انسولین وجود دارد. آنها در فاکتورهایی مانند عوامل ایجاد‌کننده بیماری، افراد درگیر و چگونگی درمان با یکدیگر تفاوت دارند. در نوع اول، بدن اصلا قادر به تولید انسولین نیست. در نوع دوم، بدن قادر به تولید انسولین است اما مقاومت در برابر آن وجود دارد. یعنی این هورمون نمی‌تواند عملکرد طبیعی خود را داشته باشد. این بیماری هر شخصی را می‌تواند درگیر کند. در صورتیکه به این بیماری مبتلا شوید، راهی برای درمان قطعی آن وجود ندارد اما با داشتن رژیم غذایی و سبک زندگی سالم به راحتی می‌توانید این بیماری را کنترل کنید.
از دیگر تفاوت‌های بین آنها می‌توان به سرعت و شدت بروز علائم اشاره کرد. افرادی که به نوع اول مبتلا هستند علائم را با سرعت و شدت بیشتری تجربه خواهند کرد؛ این در حالی است که علائم در نوع دوم، به آرامی و در طی چندین سال بروز می‌کنند.
از شایع و رایج‌ترین علائم این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
علائم زیر مربوط به دیابت نوع ۱ هستند:
قند خون بالا می‌تواند زمینه را برای بروز کتواسیدوز یا اغمای دیابتی مهیا کند. این عارضه می‌تواند با نشانه‌های زیر همراه باشد. از آن به عنوان یک فوریت اورژانسی یاد می‌شود.
با مشاهده این علائم لازم است با پزشک فوق تخصص غدد مشورت داشته باشید.
دیابت نوع ۲ می‌تواند به آرامی ایجاد گردد. علائم ممکن است در ابتدا خفیف بوده و به سادگی از آن صرف‌نظر کرد. علائم اولیه بیماری عبارتند از:
هرچه بیماری پیشرفت کند، علائم آن شدیدتر و خطرناک‌تر می‌شود. اگر میزان قند خون شما برای مدت طولانی بالا باشد، احتمال دارد علائم زیر را نیز تجربه کنید:
بسیاری از علائم مرض قند در زنان و مردان مشترک است. با این حال زنان ممکن است نشانه‌های زیر را نیز تجربه کنند:
رشد بیش از حد مخمر که توسط قارچ کاندیدا ایجاد می‌شود، می‌تواند سبب عفونت واژینال، عفونت دهانی، و برفک واژن شود. این عفونت‌ها در زنان شایع هستند. عفونت‌های دهانی اغلب سبب یک لایه سفید روی زبان و داخل دهان می‌شوند. سطح بالای گلوکز در خون، رشد قارچ‌ها را منجر خواهد شد.
ریسک عفونت مجاری ادراری (UTI) در زنانی که مبتلا به قند خون بالا هستند، بیشتر است. بیماریهای عفونت مجاری ادراری زمانی ایجاد می‌شوند که باکتری در مجاری ادراری وارد می‌شوند.
نوروپاتی دیابتی زمانی رخ می‌دهد که گلوکز بالای خون، به رشته‌های عصبی آسیب وارد می‌کند. این امر منجر به بی‌حسی و گزگز اندام‌هایی مانند دست، پا، ران و ساق پا خواهد شد. همچنین این بیماری ممکن است حس در ناحیه واژن تحت تاثیر قرار دهد و منجر به کاهش تمایلات جنسی زنان شود.
این اختلال زمانی رخ می‌دهد که سطح هورمون‌های مردانه در بدن زن، بالاست. متعادل نبودن این هورمون‌ها عارضه‌ای به نام سندرم تخمدان پلی کیستیک PCOS را منجر می‌شود. PCOS ممکن است سبب یک نوع مقاومت به انسولین گردد که منجر به افزایش سطح خون و افزایش ریسک مرض قند می‌شود.
علاوه‌بر علائم رایج، قند خون بالا در مردان می‌تواند با نشانه‌های زیر همراه باشد:
شایع‌ترین علائم تیپ اول این بیماری در کودکان شامل موارد زیر است:
علائم دیابت نوع ۲ در کودکان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
هدف شیوه‌های درمانی این است تا به طور موثر سطح گلوکز خون در محدوده نرمال خود قرار داشته باشد. تیپ اول این بیماری با انسولین و همچنین تغییراتی در رژیم غذایی و ورزش کنترل می‌شود. نوع دوم آن ممکن است با داروهای غیر انسولینی، انسولین، کاهش وزن، یا تغییراتی در رژیم غذایی کنترل شود. در ادامه به راهکارهای کنترل این بیماری اشاره شده است:
پایش منظم و دقیق سطح گلوکز خون به شما کمک می‌کند تا بهتر و موثر‌تر بیماری خود را کنترل کنید. اینکه در هفته چند بار باید سطح قند خون را بررسی نمایید، به وضعیت سلامتی شما بستگی دارد. در این رابطه بهتر است با پزشک متخصص مشورت داشته باشید.
مصرف این دارو می‌تواند برای افرادی که به نوع اول، دوم و حتی دیابت بارداری مبتلا هستند، تجویز شود. این دارو را نمی‌توان به صورت خوراکی مصرف کرد؛ چراکه آنزیم‌های معده در عملکرد آن اختلال ایجاد می‌کنند.
در کنار انسولین داروهای خوراکی وجود دارند که می‌توانند به تنظیم سطح گلوکز در بدن کمک کنند. برخی از آنها لوزالمعده را تحریک کرده تا انسولین بیشتری تولید کند و برخی دیگر از آزاد شدن گلوکز از کبد به طور موثر جلوگیری خواهند کرد. برخی دیگر از داروها از جذب مجدد گلوکز توسط کلیه، پیشگیری خواهند کرد.
افرادی که به چاقی مبتلا هستند، بیشتر در معرض ابتلا به قند خون بالا قرار دارند. گاهی اوقات شدت چاقی به‌گونه‌ایی است که رژیم غذایی و ورزش برای درمان، پاسخ نمی‌دهند. در این حالت معمولا توصیه به جراحی خواهد شد. این شیوه درمانی معمولا به افرادی پیشنهاد می‌شود که به نوع دوم این بیماری مبتلا هستند.
این شیوه درمانی معمولا برای افرادی که با تیپ اول این بیماری درگیر هستند، مورد توجه قرار می‌گیرد. در این حالت دیگر نیازی به انسولین درمانی یا مصرف سایر داروهای کنترل کننده قند خون، نخواهد بود.
علل دیابت براساس وضعیت عمومی شما، پیشینه خانوادگی، نژاد، سلامتی و عوامل محیطی متفاوت است. هیچ علت متداولی برای بروز آن وجود ندارد. از دلایل شناخته شده‌ایی که سبب بروز این بیماری می‌شوند، به موارد زیر اشاره شده است:
هرچه بافت چربی بیشتری داشته باشید، سلول‌های شما در برابر انسولین مقاوم‌تر می‌شوند.
تحرک کم باعث به وجود آمدن بالا رفتن قند خون می شود
اگر یکی از اعضای خانواده شما به این بیماری مبتلا باشد، ریسک بروز بیماری در شما بیشتر است.
این بیماری در برخی نژادها بیشتر دیده می‌شود. سیاهپوستان از جمله این نژادها هستند.
افزایش شما را بیشتر در معرض ابتلا به قند خون بالا قرار می‌دهد.
زنان باردار به دلیل تغییرات هورمونی در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.
این مشکل می‌تواند در زنان منجر به قند خون بالا شود.
افزایش فشار خون می تواند یکی از علل بالا رفتن قند خون شود.
هر چقدر سطح چربی خون بالا باشد، به همان میزان ریسک بروز این بیماری افزایش پیدا می‌کند.
ابتلا به برخی بیماریهای ویروسی می‌تواند در بروز مرض قند نوع یک موثر باشد.
برای حفظ سلامتی کودک و جلوگیری از عوارض حین زایمان، کنترل سطح قند خون در زنان باردار مورد توجه قرار می‌گیرد. رژیم غذایی سالم و ورزش، کنترل قند خون و در برخی موارد استفاده از انسولین یا داروهای خوراکی می‌توانند در کنترل قند خون بالا در بارداری توصیه شوند.
اگر به پره دیابت مبتلا هستید، سبک زندگی و رژیم غذایی سالم به شما کمک خواهد کرد تا سطح گلوکز خون را در محدوده نرمال نگه دارید. حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش در هفته و کاهش حدود ۷ درصد از وزن بدن می‌تواند از ابتلا به نوع دوم این بیماری جلوگیری کند. با توجه به وضعیت سلامتی شما پزشک ممکن است مصرف داروهایی مانند متفورمین و گلوکوفاژ را نیز تجویز کند.
برخی مطالعات بیان می‌کنند که درمان‌های جایگزین یا طبیعی می‌توانند به کنترل سطح گلوکز خون در افراد مبتلا به مرض قند کمک کنند و یا از ابتلا و عوارض آن پیشگیری نمایند. این موارد می‌توانند شامل گیاهان دارویی یا مکمل‌های غذایی باشند. این مواد دارو محسوب نمی‌شوند و در نتیجه هیچ قانون‌گذاری در مورد آنها وجود ندارد. باید بدانید که اثرات جانبی مکمل‌های غذایی عموما به درستی درک نمی‌شوند. برخی از این مکمل‌ها می‌توانند با داروها تداخل ایجاد کنند.
انسولین، درمان اصلی نوع اول این بیماری است. چهار نوع انسولین وجود دارد که بطور متداول استفاده می‌شوند. آنها بر اساس میزان سرعت تاثیرگذاری، و نحوه تاثیرگذاری با یکدیگر متفاوت هستند.
مقدار انسولینی که باید در طول روز مصرف کنید، متغیر است. برای این منظور باید بطور مرتب قند خون خود را کنترل کنید تا بدانید چه مقدار انسولین باید تزریق کرد. تزریق انسولین با استفاده از سرنگ، قلم‌های آماده و پمپ انسولین انجام خواهد شد.
رژیم غذایی و ورزش می‌توانند به برخی افراد مبتلا به این بیماری هستند،کمک کنند. اگر تغییرات سبک زندگی برای پایین آوردن قند خون شما کافی نباشد، نیاز به دارو خواهید داشت. این داروها، قند خون شما را به روشهای مختلفی کاهش می‌دهند.
برای درمان کودکانی که به قند خون بالا (نوع اول) مبتلا هستند، از راهکارهای زیر استفاده می‌شود:
دیابت نوع ۱ یک نوع بیماری خود ایمنی است که در آن، پانکراس نمی‌تواند انسولین ترشح کند. سیستم ایمنی، سلول‌هایی را که در پانکراس انسولین تولید می‌کنند، از بین می‌برد، ایجاد می‌گردد؛ یعنی بدن به خود حمله می‌کند. موارد زیر ممکن است سبب بروز این بیماری شوند:
معمولا بیش از یک عامل منجر به این بیماری می‌شوند. تاثیرگذارترین عامل، پیشینه خانوادگی است. در کنار آن فاکتورهای زیر نیز ریسک بروز این بیماری را افزایش می‌دهند:
بهترین راه برای تشخیص این بیماری، آزمایش خون است. در چکاپ‌های دوره‌ای معمولا سطح قند خون بررسی می‌شود تا در صورت بروز مشکل زمان برای کنترل و درمان بیماری وجود داشته باشد.
به کلیه افرادی که شاخص توده بدنی آنها بیشتر از ۲۵ است، توصیه می‌شود آزمایش قند خون را انجام دهند. همچنین اگر بالای ۴۵ سال سن دارید، حتما برای آزمایش قند خون اقدام کنید. اگر مشکلی در آزمایش وجود نداشت، می‌توانید هر سه سال یکبار تست‌های غربالگری را انجام دهید. اگر جزء آن دسته از اشخاصی هستید که پره دیابت برای شما تشخیص داده شده است، لازم است هر سال برای انجام آزمایش خون اقدام نمایید.
برای بررسی سطح قند خون معمولا از آزمایشات زیر استفاده می‌شود
این آزمایش خون یکی از متداول‌ترین تست‌ها در این زمینه است، زیرا نتایج آن منجر به تعیین میزان قند خون در گذر زمان می‌شود. برای انجام آن نیازی به ناشتا بودن نیست. نتایج این تست به پزشک می‌گوید که طی دو تا سه ماه گذشته، چه مقدار گلوکز به گلبول‌های قرمز خون رسیده است. به دلیل این که گلبول‌های قرمز خون عمری سه ماهه دارند، لذا آزمایش A1c میانگین قند خون بدن برای مدت تقریباً ۳ ماه را اندازه‌گیری می‌کند. نتایج این آزمایش بر اساس درصد بیان می‌شوند.
در آزمایش تصادفی قند خون، بدون توجه به زمانی که آخرین بار غذا خورده شده است، نمونه گیری از فرد صورت می‌گیرد. نتایجی که بزرگتر مساوی ۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر باشند، نشانه قند خون بالاست.
این آزمایش یکی از رایج‌ترین تست‌هایی است که می‌تواند با ضریب اطمینان بالایی ابتلا به مرض قند را تشخیص دهد. برای انجام این تست به نمونه خون نیاز دارید لازم است حداقل به مدت ۸ تا ۱۲ ساعت شرایط ناشتایی را رعایت کنید. ناشتا بدن سبب می‌شود تا وضعیت بدن در حالت پایه به خوبی بررسی شود. که قند خون شما را بعد از ۸ ساعت عدم مصرف مواد غذایی می‌سنجد.
در این آزمایش ابتدا در حالت ناشتا، نمونه خون از شما گرفته خواهد شد. مدت زمان ناشتایی ۸ تا ۱۲ ساعت است. پس از آن باید یک محلول گلوکز را بخورید. سپس سه نمونه خون در بازه‌های زمانی یک ساعته از شما گرفته خواهد شد. در واقع برای این تست، لازم است ۴ بار نمونه خون دهید.
این آزمایش در طی دو مرحله انجام می شود. در مرحله اول پس از صرف صبحانه از شما نمونه خون گرفته می‌شود. سپس یک محلول خوراکی گلوکز به شما داده خواهد شد. یک ساعت پس از مصرف آن لازم است دوباره نمونه خون دهید. این تست آزمایشگاهی برای غربالگری دیابت بارداری کاربرد دارد. این تست بین هفته ۲۴ام و ۲۸ام بارداری تجویز می‌شود.
اگر دیابت به درستی درمان و کنترل نشود، با گذشت زمان می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی در نقاط مختلف بدن شود. همانطور که گفته شد، در این حالت سطح قند خون در بدن بالاست و از آنجا که خون در همه نقاط بدن جریان دارد، گلوکز اضافه به‌راحتی می‌تواند تاثیر منفی بر ارگان‌های مختلف بدن داشته باشد. عوارض ناشی از بیماری می‌تواند ناتوان کننده و حتی تهدید کننده زندگی باشد. در ادامه به شایع‌ترین عوارض این بیماری اشاره شده است.
عوارض دیابت نوع ۲ می‌تواند کوتاه مدت یا بلندمدت باشد. عوارض بلند مدت همان گزینه‌هایی هستند که در قسمت قبلی معرفی شدند. افت قند خون (هیپوگلیسمی) و افزایش قند خون (هایپرگلیسمی) از عوارض کوتاه مدت این بیماری معرفی شده‌اند.
اگر دیابت در کودکان درمان نشود، بسیار سریع پیشرفت خواهد کرد. به نظر می‌رسد افراد جوان، عوارض بیشتری را نظیر بیماریهای کلیوی و چشمی، نسبت به کودکان مبتلا به دیابت نوع ۱، تجربه می‌کنند. همچنین ریسک فشارخون بالا و کلسترول بالا که فرد را در معرض بیماری قلبی عروقی قرار می‌دهد، بیشتر است. قند خون بالا در کودکان با چاقی همراه است. به همین خاطر، تشخیص زودهنگام بیماری و توجه به کنترل وزن در افراد جوان بسیار مهم است.برای این منظور لازم است کودک رژیم غذایی سالمی داشته باشد و به اندازه کافی ورزش کند.
علت زخم دیابتی به دلیل بالا بودن سطح قند خون است. این زخم بیشتر در پاها شایع است؛ اما در دست و شکم نیز دیده می‌شود. سطح بالای قند خون به اعصاب و عروق خونی، آسیب وارد می‌کند. به همین دلیل جریان خون در این نواحی کاهش می یابد. این امر سبب می‌شود تا بهبود زخم‌ها با تاخیر انجام شود. این عارضه ۱۵ درصد از بیماران را درگیر خود می‌کند.
از کمای دیابتی به عنوان یک وضعیت اورژانسی یاد می‌شود. در این حالت بیمار با افت با افزایش بیش از حد قند خون مواجه است. ناتوانی در صحبت کردن، تغییر وضعیت ذهنی، مشکلات بینایی، خواب آلودگی، ضعف، سردرد و بیقراری از نشانه‌های رایج آن هستند.
شمارش کربوهیدرات‌ها کلید مراقبت از دیابت است. آنها بیشترین تاثیر را بر سطح قند خون دارند. این موضوع برای افرادی که انسولین مصرف می‌کنند، اهمیت بیشتری دارد. میزان انسولین براساس کربوهیدرات دریافتی مشخص می‌شود. وعده‌های غذایی خود را یادداشت کنید و با استفاده از ترازو یا فنجان‌های اندازه‌گیری میزان کربوهیدرات دریافتی را مشخص نمایید.
سعی کنید در هر وعده غذایی ترکیبی از نشاسته، پروتئین‌ها، چربی، میوه و سبزیجات داشته باشید. میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل سطح کربوهیدرات کمی دارند و در عوض منابع خوبی از فیبر هستند.
پرخوری یا کم خوری در کنار داروهای دیابت می‌تواند منجر به کاهش یا افزایش قند خون شود. برای مثال نوشیدنی‌هایی که با شکر شیرین شده‌اند، کالری بالا و ارزش غذایی ناچیزی دارند. مصرف آنها قند خون را به سرعت افزایش می‌دهد.
با پزشک خود مشورت کنید تا با توجه به وضعیت سلامتی شما، یک برنامه ورزشی مناسب پیشنهاد دهد. برنامه ورزشی باید با رژیم غذایی و داروهای تجویز شده هماهنگ باشد. بهتر است به طور مرتب سطح قند خون را قبل و بعد از ورزش یادداشت کنید. هنگام ورزش مصرف آب را فراموش نکنید. کم آبی بر سطح قند خون تاثیر می‌گذارد.
مسئله‌ای که افراد مبتلا به قند خون بالا با آن روبه‌رو هستند در وهله‌ی اول مسئله‌ی نتایج و عوارض شدیدتر است، نه احتمال بیشتر ابتلا به ویروس کرونا. این بیماران، در صورت ابتلا به کرونا علائم و عوارض شدیدی را تجربه می‌کنند، چراکه سیستم ایمنی تحلیل می‌رود؛ به‌طوری که مبارزه با ویروس دشوارتر خواهد شد. از سویی دیگر ویروس به دلیل بالا بودن گلوکز خون می‌تواند رشد بیشتری داشته باشد. اگر دیابت به‌خوبی کنترل شده باشد، خطر اینکه فرد در اثر ابتلا به کووید-۱۹ علائم حاد را تجربه کند، به‌اندازه‌ی دیگر افراد عادی است.
هیچ رژیم غذایی از قبل تعیین شده‌ای برای افراد مبتلا به مرض قند وجود ندارد. برنامه‌های غذایی متناسب با نیازهای هر بیمار و عادات غذایی او تعیین شده و برنامه‌ریزی می‌شوند. هر رژیم غذایی باید با میزان دریافت انسولین و سایر داروها متعادل گردد. مصرف غذاهای مختصر در طول روز، به جای مصرف یک یا دو وعده غذایی سنگین برای افراد مبتلا به مرض قند ممکن است سودمند باشد.
